H επέτειος της 28ης Οκτωβρίου 1940 αποτελεί μέγιστο κατόρθωμα της πάλης του δίκαιου με το άδικο, της πάλης για την αρετή και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Τον Οκτώβριο του 1940, η ελληνική κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων στρατιωτικών και πολιτών βρέθηκε αντιμέτωπη με την εισβολή των δυνάμεων του Άξονα, ξεκινώντας την ενεργό συμμετοχή της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να σταθεί αντάξια απέναντι στο εθνικό χρέος με ενότητα, ομοψυχία και πίστη.
Το Πανεπιστήμιό μας συμμετείχε από την πρώτη στιγμή στον εθνικό μας αγώνα. Την επόμενη μέρα μετά από την Ιταλική εισβολή η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Αθηνών συνεδριάζει, ξεκινώντας με «μία ευχή υπέρ της ευοδώσεως του αγώνος» και χαρακτηρίζει την επίθεση εναντίον της Ελλάδας ως «εξ ενέδρας πλήγμα του μητραλοίου». Σε όλη τη δύσκολη εκείνη περίοδο, το Πανεπιστήμιό μας διαδραμάτισε ενεργό ρόλο παρέχοντας ανθρώπινο δυναμικό, οικονομικούς πόρους και υποδομές για τη στήριξη του αγώνα. Πλήθος φοιτητών, Καθηγητών και προσωπικού του Πανεπιστημίου μας στρατεύθηκαν και θυσιάστηκαν στον βωμό για την ελευθερία, μνήμες που παραμένουν ανεξίτηλες στο Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου μας για όποιον επιθυμεί να ανατρέξει.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτοθυσίας ο διακεκριμένος Καθηγητής Χειρουργικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου μας, Ξενοφών Κοντιάδης, ο οποίος οικειοθελώς αναχώρησε για το μέτωπο και έχασε τη ζωή του σε βομβαρδισμό ενώ χειρουργούσε τραυματισμένους Έλληνες στρατιώτες. Συγκεκριμένα, την 28η Οκτωβρίου 1940, το ξημέρωμα της οποίας η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο στην Ελλάδα, ο Ξενοφών Κοντιάδης ολοκλήρωσε την παράδοση του μαθήματος του και αποχαιρέτησε τους φοιτητές του με τη φράση: «Κύριοι, γνωρίζετε τι συνέβη στην Πατρίδα μας. Πιστεύω ότι ο καθείς θα πράξη το καθήκον του. Σας εύχομαι καλήν τύχην. Το μάθημα ετελείωσεν», έχοντας λάβει την απόφαση να δώσει εκείνος το παράδειγμα, πράττοντας στο ακέραιο το καθήκον του.
Αξιοσημείωτα παραμένουν τα γεγονότα που ενέπλεξαν τη Νομική Σχολή με τη διπλωματική πολιτική του Ελληνικού κράτους ενώ σημαντική είναι και η συνδρομή της Ιατρικής Σχολής στον αγώνα όχι μόνο με τις ηρωικές δράσεις των Καθηγητών αλλά και με την επίταξη του Αρεταιείου Νοσοκομείου, τη διάθεση κλινών στο Αιγινήτειο και τη μεγάλη στήριξη των εργαστηρίων στην υπηρεσία του ελληνικού στρατού.
Με την ευχή να διατηρήσουμε την ιστορική συνέχεια της χώρας μας ως γενέτειρας της Δημοκρατίας και ως φάρου αντίστασης κατά του απολυταρχισμούκαι τη δέσμευση να παραμείνουμε ενωμένοι απέναντι στις οικονομικές, κοινωνικές και ηθικές προκλήσεις της εποχής μας, διατηρώντας την κοινωνική συνοχή, διαφυλάσσοντας την ακαδημαϊκή ελευθερία, την πρόσβαση στη γνώση και την ουσιαστική παιδεία προς όλους, οφείλουμε πρώτοι εμείς, ως Πανεπιστημιακή Κοινότητα, να ακολουθούμε το παράδειγμα της αρετής, της σύνεσης, της επαγρύπνησης και του συνεχούς αγώνα για το καλύτερο. Συμπορευόμενοι με την κοινωνία και συμπαρασύροντας, εάν θέλετε, την κοινωνία, οφείλουμε ως Εθνικό Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα να λειτουργούμε χωρίς «τοίχους» προσηλωμένοι στις αποστολές της μάθησης, της έρευνας, της καινοτομίας, του πολιτισμού και του νέου ανθρωπισμού αναδεικνύοντας διεθνώς την Ελλάδα του αύριο.
Εις μνήμην των προγόνων μας και με συναισθήματα υπερηφάνειας για το «ΟΧΙ» ενός αριθμητικά μικρού, αλλά την ίδια στιγμή ιστορικά μεγάλου λαού, ας εορτάσουμε και φέτος την 28η Οκτωβρίου, ας πάρουμε το μέγιστο δίδαγμα από τις ηρωικές πράξεις εκείνων των Ελλήνων που με διάφορους τρόπους αντιστάθηκαν στον ξένο κατακτητή και στην ίδια την ιδέα του φασισμού και του ναζισμού, και ας συνεχίσουμε να εκπαιδεύουμε τους νέους μας με τις αξίες της Ελευθερίας, της Δημοκρατίας και της προάσπισης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, εμπνέοντάς τους να συμβάλλουν στην ανάπτυξη και στην πρόοδο της κοινωνίας μας.
Η ιστορική μνήμη μπορεί να καθορίσει μια αισιόδοξη πορεία προς το μέλλον, εάν και εφόσον φανούμε έτοιμοι να αντλήσουμε από αυτήν τα σωστά διδάγματα. Ας τη διαφυλάξουμε με σεβασμό και ας την κληροδοτήσουμε με τη σειρά μας στις επόμενες γενιές.
Χρόνια Πολλά!
Ο Πρύτανης του ΕΚΠΑ
Γεράσιμος Σιάσος
Καθηγητής Καρδιολογίας
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.