Με αφορμή την σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη, η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Ε.Κ.Π.Α. Μαριέττα Παπαδάτου-Παστού αναλύει τη σημασία της Ανοιχτής Επιστήμης και τις πρακτικές που αυτή προάγει για τη διαφάνεια, την καινοτομία και την ενίσχυση της συνεργασίας στον τομέα της έρευνας, εστιάζοντας στα πλεονεκτήματα που μπορεί να αποκομίσει τόσο η επιστημονική κοινότητα όσο και οι επιχειρήσεις.
25 μήνες έχουν ήδη περάσει από τότε που η NASA ανέλαβε την πρωτοβουλία να καταστήσει τα δεδομένα, τα ερευνητικά ευρήματα και τα επιστημονικά εργαλεία της πιο προσιτά στο κοινό. Η πρωτοβουλία ονομάστηκε “NASA’s Year of Open Science ” (2023) και στόχο είχε την προώθηση μιας κουλτούρας ανοίγματος και διαφάνειας στην επιστημονική έρευνα. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πυρηνικών Ερευνών, γνωστός ως CERN επίσης παρέχει πρόσβαση σε δεδομένα από τα πειράματα φυσικής σωματιδίων που πραγματοποιεί.
Η Ανοιχτή Επιστήμη κατέχει συνολικά εξέχουσα θέση στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (βλ. European Open Science Cloud (EOSC) ), ενώ και τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου την έχουν υιοθετήσει. Ακόμα και ιδιωτικές εταιρείες, όπως η OpenAI, η εταιρεία που ανέπτυξε το ChatGP T, ακολουθούν πρακτικές Ανοιχτής Επιστήμης καθιστώντας σημαντικά τμήματα της έρευνάς της, των εργαλείων και των τεχνολογιών της διαθέσιμα στην ευρύτερη κοινότητα. Τι είναι όμως οι πρακτικές Ανοιχτής Επιστήμης και πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν επωφελώς από επιχειρήσεις;
Ανοιχτή Επιστήμη
Η Ανοιχτή Επιστήμη αφορά τη διασφάλιση ότι όλα τα στοιχεία της επιστημονικής ανακάλυψης είναι ελεύθερα διαθέσιμα. Η κεντρική ιδέα, με άλλα λόγια, είναι ότι όλοι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε μερικά ή και όλα τα μέρη της ερευνητικής διαδικασίας, δηλαδή σε δεδομένα, πρωτόκολλα, μεθόδους ανάλυσης, όπως και ολόκληρα επιστημονικά άρθρα. Η Ανοιχτή Επιστήμη διευκολύνει έτσι την αναπαραγωγή και την επικύρωση των αποτελεσμάτων, ενισχύοντας την αξιοπιστία της έρευνας. Το υλικό ανοιχτής πρόσβασης μπορεί επίσης να επαναχρησιμοποιηθεί υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις της συγκεκριμένης άδειάς του.
Επιστήμη και επιχειρηματικότητα
Τα όρια μεταξύ των παραδοσιακά διαχωρισμένων τομέων της επιστήμης και της επιχειρηματικότητας γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα. Από τη μία πλευρά, τα πανεπιστήμια και οι δημόσιοι ερευνητικοί οργανισμοί δεν περιορίζονται σε επιστημονικές αναζητήσεις, αλλά προχωρούν και στην εμπορευματοποίηση των ερευνητικών τους αποτελεσμάτων, οδηγώντας σε αύξηση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας των πανεπιστημίων. Οι εφευρέσεις που προέρχονται από την πανεπιστημιακή έρευνα χρησιμοποιούνται στη συνέχεια για την προσέλκυση επιπλέον χρηματοδότησης και θεωρούνται δείκτες αποτελεσματικής μεταφοράς τεχνολογίας.
Από την άλλη μεριά, πολλές ιδιωτικές εταιρείες συμβάλλουν στην επιστημονική βιβλιογραφία δημοσιεύοντας σε επιστημονικά περιοδικά, με τη δουλειά τους συχνά να πληροί υψηλά πρότυπα ποιότητας. Οι επιστημονικές δημοσιεύσεις δεν προέρχονται μάλιστα μόνο από τις φαρμακευτικές και βιοτεχνολογικές βιομηχανίες, όπως θα περίμενε ίσως κανείς, αλλά σχεδόν από όλους τους τομείς. Ιδιαίτερα οι τομείς της επικοινωνίας και των μεταφορών έχουν υψηλά ποσοστά δημοσιεύσεων.
Ανοιχτή Επιστήμη και επιχειρήσεις
Εκ πρώτης όψεως, φαντάζει μάλλον παράδοξο για τις επιχειρήσεις να επιθυμουν να υιοθετήσουν πρακτικές Ανοιχτής Επιστήμης: οι ανταγωνιστές τους θα αποκτήσουν πρόσβαση και μπορεί να επωφεληθούν από αυτήν την ανοιχτή γνώση και οι εργαζόμενοί τους πρέπει να αφιερώσουν χρόνο για την εφαρμογή των σχετικών πρακτικών, όπως οι δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά. Επίσης, οι εργαζόμενοι είναι πιο εύκολο να μεταπηδήσουν σε άλλες εταιρείες, αφού όσοι δημοσιεύουν είναι πιο ορατοί στις ανταγωνίστριες εταιρείες, γεγονός που μπορεί να επιβάλει την ανάγκη δαπανηρών πολιτικών διατήρησης των εργαζομένων για τη μείωση της εξωτερικής κινητικότητας. Αυτό δημιουργεί το ερώτημα: ποια οφέλη μπορούν αναμένουν οι εταιρείες προκειμένου να δικαιολογήσουν μια στρατηγική επιστημονικής διαφάνειας, όπως είναι αυτή της Ανοιχτή Επιστήμη, που να αντισταθμίζει αυτούς τους κινδύνους;
Μία πρώτη απάντηση αφορά σίγουρα στην ανάπτυξη νέων προϊόντων, αφού οι επιχειρήσεις μπορούν να αξιοποιήσουν δημόσια διαθέσιμα δεδομένα για να αναπτύξουν νέα προϊόντα. Για παράδειγμα, οι εταιρείες βιοτεχνολογίας μπορούν να χρησιμοποιήσουν ανοιχτά δεδομένα για να βρουν νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις ή να αναπτύξουν φάρμακα, αλλά και εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης χρησιμοποιούν ανοιχτά δεδομένα για να εκπαιδεύσουν τα συστήματά τους.
Η αξιοποίηση, βέβαια, ανοιχτών δεδομένων δεν προϋποθέτηση και το “άνοιγμα” των ίδιων των επιχειρήσεων. Και αυτό είναι ιδιαίτερα επωφελές, όμως. Ακολουθούν μερικά συγκεκριμένα παραδείγματα:
- Προσέλκυση ανθρώπινου δυναμικού: Οι επιστήμονες, είτε εργάζονται σε ακαδημαϊκό πλαίσιο είτε στη βιομηχανία, συχνά μοιράζονται παρόμοιες αξίες και ενδιαφέρονται για τη φήμη τους. Επίσης, γνωρίζουμε από τη βιβλιογραφία ότι η προτίμηση για πραγματοποίηση επιστημονικών δημοσιεύσεων συσχετίζεται θετικά με τις ικανότητες ενός επιστήμονα. Μάλιστα, σύμφωνα πάντα με τα ερευνητικά δεδομένα, πολλοί επιστήμονες είναι πρόθυμοι να αποδεχτούν χαμηλότερους μισθούς προκειμένου να έχουν το δικαίωμα να δημοσιεύουν. Με απλά λόγια, η Ανοιχτή Επιστήμη μπορεί να καταστήσει μια επιχείρηση πιο ελκυστική για τα κορυφαία ταλέντα.
- Προσέλκυση χρηματοδότησης: Οι κρατικές επιδοτήσεις σε τμήματα έρευνας και ανάπτυξης ιδιωτικών εταιρειών πλέον συχνά συνδέονται με συγκεκριμένες απαιτήσεις πρακτικών Ανοιχτής Επιστήμης. Αυτό μπορεί επίσης να ισχύει και για ρυθμιστικά αρχές, οι οποίες μπορεί να απαιτούν από τις εταιρείες να παρέχουν δημοσιευμένα επιστημονικά ευρήματα που να υποστηρίζουν τους ισχυρισμούς τους, για παράδειγμα, μέσω κλινικών δοκιμών στην περίπτωση ανάπτυξης φαρμάκων. Στη φαρμακευτική βιομηχανία, οι ανοιχτές επιστημονικές δημοσιεύσεις θα μπορούσαν επίσης να αποδειχθούν ένα χρήσιμο εργαλείο για να ενθαρρύνουν τους γιατρούς να υιοθετήσουν ένα νέο φάρμακο. Πράγματι, δεδομένα δείχνουν ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες είναι πιο πιθανό να δημοσιεύσουν όταν υπάρχουν περισσότερα υποκατάστατα διαθέσιμα και άλλες εταιρείες επίσης δημοσιεύουν σχετικά με φάρμακά τους που στοχεύουν στην ίδια θεραπευτική εφαρμογή.
- Στρατηγικές Συνεργασίας: Η Ανοιχτή Επιστήμη προάγει τη συνεργασία μεταξύ ερευνητικών οργανισμών, πανεπιστημίων και επιχειρήσεων, επιτρέποντας στις επιχειρήσεις να αξιοποιούν την εξειδικευμένη τεχνογνωσία των ερευνητών και των πανεπιστημιακών σε τομείς ενδιαφέροντός τους.
- Προστασία αυτονομίας: Όσον αφορά την ιδιοποίηση των εφευρέσεων και της πνευματικής ιδιοκτησίας, οι δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά μπορεί να είναι πλεονέκτημα όταν μία επιχείρηση λειτουργέι σε πολύ ανταγωνιστικό περιβάλλον, όπου οι εταιρείες βρίσκονται σε κούρσες διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Μέσω της δημοσίευσης σε επιστημονικά περιοδικά, η δυνατότητα κατοχύρωσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας μπορεί να περιοριστεί για τους ανταγωνιστές, καθώς δημιουργείται μια νέα πραγματικότητα τεχνολογίας που αυξάνει τις απαιτήσεις πρωτοτυπίας για τις επόμενες εφευρέσεις.
- Βελτίωση της Δημόσιας Εικόνας: Οι επιχειρήσεις που επενδύουν στην Ανοιχτή Επιστήμη και τη διαφάνεια κερδίζουν την εμπιστοσύνη του κοινού και των πελατών τους, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη αφοσίωση και υποστήριξη.
Συμπέρασμα
Η Ανοιχτή Επιστήμη δεν αποτελεί απλώς ένα χρήσιμο εργαλείο για τους ερευνητές, αλλά είναι και μία κινητήρια δύναμη καινοτομίας και συνεργασίας με σημαντικά οφέλη για τις επιχειρήσεις. Παρότι Ανοιχτή Επιστήμη ίσως ενέχει κάποιο επιχειρηματικό ρίσκο, λόγω της διάχυσης της γνώσης που λαμβάνει χώρα, νομικά εργαλεία προστασίας (π.χ. πατέντες) μπορούν να περιορίσουν τις αρνητικές επιπτώσεις. Οι επιχειρήσεις δεν χρειάζεται, δηλαδή, να υιοθετούν μία αφελή ανοιχτότητα, αλλά να προσαρμόζονται σύμφωνα με τις ανάγκες τους στις πρακτικές της Ανοιχτής Επιστήμης, εξασφαλίζοντας πολύτιμα πλεονεκτήματα, ενώ ταυτόχρονα ελαχιστοποιούν τις αρνητικές συνέπειες απέναντι στον ανταγωνισμό. Συμπερασματικά, η προσεκτική εφαρμογή των αρχών της Ανοιχτής Επιστήμης μπορεί να ξεκλειδώσει πολυάριθμα πλεονεκτήματα για τις επιχειρήσεις.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.