Διά βίου μάθηση και εκπαίδευση ενηλίκων: Νέες προκλήσεις, προοπτικές και ο κεντρικός ρόλος του Εργαστηρίου Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού, Διά βίου μάθησης και Επικοινωνίας του ΕΚΠΑ

Θωμάς Μπαμπάλης, Καθηγητής Παιδαγωγικής και Διά βίου μάθησης ΕΚΠΑ, ΠΤΔΕ

Άννα Τσιμπουκλή, Επίκουρη Καθηγήτρια Διά βίου μάθησης ΕΚΠΑ, δυναμικής ομάδας και Εκπαίδευσης Ενηλίκων, ΠΤΔΕ

Κωνσταντίνα Τσώλη, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολικής Παιδαγωγικής και Πρακτικής Άσκησης ΕΚΠΑ

Σε μία ταραγμένη περίοδο, στη διάρκεια της οποίας η πανδημία και οι απαιτήσεις για γρήγορο ψηφιακό μετασχηματισμό ανέδειξαν τόσο τις αδυναμίες όσο και τις δυνατότητες των συστημάτων τυπικής, μη τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης, η Διά βίου μάθηση αναδύεται ως κεντρική προτεραιότητα για την επίτευξη των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης, την κοινωνική ένταξη και τη συνοχή. Η τελευταία μαζί με την εκπαίδευση ενηλίκων διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στη συμπεριληπτική εκπαίδευση, στην ενδυνάμωση των ατόμων και των κοινωνικά ευπαθών ομάδων και στην αλλαγή δυσλειτουργικών παραδοχών που καλλιεργούν τα φαινόμενα του ρατσισμού, της ρητορικής του μίσους και της διασποράς ψευδών ειδήσεων. Στόχος τους είναι αφενός η διασφάλιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της ισότητας, της κοινωνικής συνοχής και της κοινωνικής ένταξης και αφετέρου η ανάπτυξη ήπιων δεξιοτήτων ή αλλιώς δεξιοτήτων ζωής, όπως η κριτική και δημιουργική σκέψη, η συνεργασία, η επικοινωνία, η αποδοχή της διαφορετικότητας, η ενσυναίσθηση και η αυτογνωσία. Οι προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας οδηγούν στην καλλιέργεια μίας νέας κουλτούρας αξιοποίησης των μη τυπικών και άτυπων μορφών μάθησης που καλύπτουν όλο το ηλικιακό φάσμα από την προσχολική έως και την τρίτη ηλικία. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος των εκπαιδευτικών και των εκπαιδευτών ενηλίκων είναι κεντρικός· καλούνται πλέον να λειτουργήσουν ως διευκολυντές της διεργασίας της μάθησης σε ένα διευρυμένο περιβάλλον εργασίας που υπερβαίνει τις παραδοσιακές δομές. Συχνά έρχονται αντιμέτωποι με νέες προκλήσεις και διλήμματα ως απόρροια των σύνθετων εμπειριών των μαθητριών/ών και εκπαιδευομένων στην οικογένεια, στο σχολείο, στην κοινότητα, στον εργασιακό χώρο και σε διάφορες άλλες δομές, από επιχειρήσεις μέχρι φορείς κοινωνικής φροντίδας και ψυχικής υγείας, σωφρονιστικά καταστήματα, Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, δομές προσφύγων και μεταναστών.  Ως εκ τούτου, χρειάζεται να ενδυναμωθούν και να αποκτήσουν νέες γνώσεις και δεξιότητες απαραίτητες για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του αναδυόμενου ρόλου.

Το Εργαστήριο Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού, Διά βίου μάθησης και Επικοινωνίας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης, ανταποκρινόμενο στις σύγχρονες απαιτήσεις και προκλήσεις, προετοιμάζει κατάλληλα τους μελλοντικούς εκπαιδευτικούς και εκπαιδευτές ενηλίκων μέσα από προγράμματα βιωματικής εκπαίδευσης που προάγουν την ενεργό συμμετοχή, τη συνεργασία σε ομάδες, τον δημοκρατικό διάλογο, τον κριτικό στοχασμό, την επικοινωνία και την ομαδική σκέψη στη λήψη αποφάσεων, προκειμένου να είναι σε θέση να μεταφέρουν την εμπειρία και την τεχνογνωσία τους σε νέα περίπλοκα περιβάλλοντα τυπικής, μη τυπικής και άτυπης μάθησης. Επιπλέον, αναπτύσσει τις δεξιότητες εκείνες που θα τους επιτρέψουν να σχεδιάσουν, εφαρμόσουν και αξιολογήσουν κατάλληλα συμπεριληπτικά εκπαιδευτικά προγράμματα που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Ενδεικτικά, οι ομάδες διεργασίας, οι ομάδες συμβουλευτικής ομοτίμων, τα t-groups, η προσομοίωση, οι ομαδικά εστιασμένες συνεντεύξεις, η αφηγηματική και η εκπαιδευτική κοινότητα αξιοποιούνται στις διά ζώσης και τις διαδικτυακές συναντήσεις για να προάγουν τον κριτικό στοχασμό επί των στερεοτυπικών αντιλήψεων και παραδοχών και την ενδυνάμωση για δίκαιη και ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή.  Δεδομένου ότι κεντρικός στόχος τόσο της UNESCO όσο και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μέχρι το 2030 είναι η ανάδειξη της Διά βίου μάθησης ως ανθρώπινο δικαίωμα, καθίσταται επιτακτικό το αίτημα για αναγνώριση και ενίσχυση του ρόλου των εκπαιδευτικών και των εκπαιδευτών ενηλίκων και σε θεσμικό επίπεδο. Ειδικότερα, στόχος της UNESCO είναι το 4% των δημόσιων δαπανών για την εκπαίδευση να αποδίδεται στην εκπαίδευση ενηλίκων και αντίστοιχα της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 60% των ενηλίκων ετησίως να συμμετέχει σε προγράμματα εκπαίδευσης/κατάρτισης. Η χώρα μας, που προς το παρόν βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις, πρέπει να προσεγγίσει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Σε αυτήν την κατεύθυνση, έχει ιδρυθεί και λειτουργεί από το ΠΤΔΕ το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών ‘Διαχείριση της Σχολικής Μονάδας και Διά βίου μάθηση’ με δύο ειδικεύσεις: α) ‘Διαχείριση και Ανάπτυξη της Σχολικής Μονάδας: Παιδαγωγικές και Διοικητικές Πρακτικές’ (‘School Management and Development: Educational and Administrative Practices’) και β) ‘Εκπαίδευση Ενηλίκων. Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση’ (‘Adult Education. Continuing Education and Lifelong Learning’), έχει ενταχθεί στο Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος το μάθημα «Εκπαίδευση Ενηλίκων και Σχεδιασμός Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων» (ενώ από το ακαδημαϊκό έτος 2022-2023 είναι προγραμματισμένο να προσφερθούν τρία επιπλέον μαθήματα σε αυτό το πεδίο), επιδιώκεται η σύνδεση θεωρίας και πράξης μέσω της μελέτης, υλοποίησης και εποπτείας της Πρακτικής Άσκησης στην αρχική εκπαίδευση των υποψήφιων εκπαιδευτικών και στο πλαίσιο της Διά Βίου Μάθησης σε δομές, όπως τμήματα ένταξης, τάξεις υποδοχής, σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ), δομές υποστήριξης και εκπαίδευσης προσφύγων (ΔΥΕΠ), συμβουλευτικά κέντρα οικογένειας, ξενώνας «ΕΛΠΙΔΑ», κ.ά. Αρωγός στο πεδίο της Διά βίου μάθησης και της εκπαίδευσης ενηλίκων στέκεται το Κέντρο Διά βίου Μάθησης του ΕΚΠΑ, οργανώνοντας και παρέχοντας πληθώρα εκπαιδευτικών προγραμμάτων που αξιοποιούν καινοτόμες μεθόδους μάθησης και απαντούν στην σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα.