Άρθρο των:
Σοφία Δαρμαράκη (μεταδιδακτορική ερευνήτρια)
Διονύσης Ραΐτσος (Επικ. Καθηγητής Θαλάσσιας Βιολογίας)
Ομάδα Ωκεανογραφίας & Παρατήρησης της Γης, Τομέας Ζωολογίας – Θαλάσσιας Βιολογίας, Tμήμα Βιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Η κλιματική αλλαγή που συνδέεται με την ανθρώπινη δραστηριότητα, έχει αποδεδειγμένα προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στην δομή και λειτουργία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων ανά τον κόσμο. Μόνο τα τελευταία 40 χρόνια, το 90% του επιπλέον ποσού θερμότητας που εκλύεται στην ατμόσφαιρα, λόγω της ανθρωπογενούς δραστηριότητας, καταλήγει στον ωκεανό αυξάνοντας γενικότερα την περιεκτικότητα του σε θερμότητα και ειδικότερα την θερμοκρασία των ανώτερων στρωμάτων του κατά μέσο όρο 0.15 °C/δεκαετία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση (ανά περιόδους) φαινομένων ανώμαλης και παρατεταμένης αύξησης της θερμοκρασίας των ωκεάνιων μαζών, επονομαζόμενων και ως “θαλάσσιοι καύσωνες” – σε αντιστοιχία με τον ατμοσφαιρικό καύσωνα. Πρόκειται για ακραία κλιματικά φαινόμενα που συμβαίνουν οπουδήποτε στον ωκεανό, σε μικρές ή μεγάλες χωροχρονικές κλίμακες, ανεξάρτητα από την εποχή. Πολλές φορές οι υψηλές θερμοκρασίες φτάνουν μέχρι τα βαθύτερα στρώματα της θάλασσας.
Η συχνότητα εμφάνισης των θαλάσσιων καυσώνων έχει αυξηθεί κατά 54% τα τελευταία 100 χρόνια, με καταστροφικές συνέπειες τόσο για τα θαλάσσια οικοσυστήματα όσο και για τη βιομηχανική αλιεία, αλλά και τις κοινωνίες που βασίζονται σε αυτά. Μελετώντας έναν μεγάλο αριθμό από θαλάσσιους καύσωνες, μια ομάδα ερευνητών από όλο τον κόσμο παρουσίασε πρόσφατα το ευρύ κοινωνικοοικονομικό τους αντίκτυπο σε διάφορες περιοχές του κόσμου, αναδεικνύοντας την αναγκαιότητα συντονισμένης προσπάθειας για τον περιορισμό και τη διαχείριση τους (Smith et al., 2019).
Οι ακραία υψηλές θερμοκρασίες στον ωκεανό δύνανται να προκαλέσουν αιφνίδιο θάνατο, ασθένειες ή γενετικές ανωμαλίες σε θαλάσσιους οργανισμούς διαφόρων ειδών (π.χ. θηλαστικά, ψάρια, kelp forests), αποχρωματισμό κοραλλιών και τοξική άνθιση φυτοπλαγκτού. Επίσης πολλά θαλάσσια είδη μεταναστεύουν, μη μπορώντας να ανταπεξέλθουν στην απότομη αύξηση της θερμοκρασίας, με τη θέση τους να καταλαμβάνεται από νέα είδη, προκαλώντας μια αντίστοιχα απότομη αναδιοργάνωση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, σε λίγες μόνο εβδομάδες. Ταυτόχρονα, η εξαφάνιση ή και υποβάθμιση των θαλάσσιων λιβαδιών λόγω των ακραία υψηλών θερμοκρασιών πιθανολογείται πως ευθύνεται για την εκπομπή μεγάλων ποσοτήτων CO2 πίσω στην ατμόσφαιρα.
Παράλληλα, οι επιπτώσεις των θαλάσσιων καυσώνων στις οικοσυστημικές υπηρεσίες γίνονται εμφανείς μέσω της εξαφάνισης ή της μείωσης των αποθεμάτων θαλάσσιων ειδών προς εκμετάλλευση από τη βιομηχανία της αλιείας, η οποία δύναται να καταρρεύσει με επακόλουθα από τον περιορισμό της διαθέσιμης τροφής και την αύξηση της ανεργίας, μέχρι και την δημιουργία εντάσεων μεταξύ χωρών. Ο τομέας των υδατοκαλλιεργειών δε θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος, με τους θαλάσσιους καύσωνες να προκαλούν ασθένειες στα υπό καλλιέργεια είδη, οδηγώντας σε αντίστοιχη μείωση στην παροχή υπηρεσιών και οικονομικών απολαβών. Αντίστοιχα το ίδιο συμβαίνει με την βιομηχανία του τουρισμού και της ερασιτεχνικής αλιείας. Σε γενικές γραμμές ο άμεσος αντίκτυπός των θαλάσσιων καυσώνων στην οικονομία εκτιμάται στα 800$ εκατομμύρια δολάρια, με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τους να υπολογίζονται περί τα 3.1$ δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο.
Ωστόσο, η συχνότερη εμφάνιση αυτών των φαινομένων τα τελευταία χρόνια έχει ήδη δρομολογήσει την αναζήτηση στρατηγικών περιορισμού των επιπτώσεων τους σε διάφορα επίπεδα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιων στρατηγικών αποτελεί η στροφή στην αλίευση και κατανάλωση διαφορετικών ειδών (εισβλητικών συνήθως) ψαριών, τα οποία μπορεί να βρίσκονται σε αφθονία λόγω των πολύ υψηλών θερμοκρασιών. Στις περιπτώσεις που έχει γίνει σωστή προετοιμασία για τη διαχείριση των αλιευτικών αποθεμάτων σε ακραίες συνθήκες (π.χ. αλλαγή της εποχής αλιείας, θέσπιση Ολικών Επιτρεπόμενων Συλλήψεων, αλλαγή της περιοχής αλιείας κ.α) και οι πρακτικές καλλιέργειας των εμπορικών θαλάσσιων ειδών που δύνανται να πληγούν έχουν βελτιωθεί, έχει αποδειχτεί πως ο αρνητικός αντίκτυπος των θαλάσσιων καυσώνων μπορεί να περιοριστεί. ‘Όπως τονίζουν οι ειδικοί, η συμπερίληψη των ακραίων κλιματικών φαινομένων στον σχεδιασμό των προγραμμάτων αλιείας και καλλιέργειας καθώς και η συνεργασία μεταξύ των διαχειριστών της αλιείας και των επιστημόνων είναι απαραίτητη για την καλύτερη αντιμετώπιση των συνεπειών από τους θαλάσσιους καύσωνες. Λαμβάνοντας υπόψη τις ραγδαίες κλιματικές αλλαγές που συντελούνται λόγω του ανθρώπινου παράγοντα τα τελευταία χρόνια, είναι δόκιμο να δημιουργηθούν νέοι τρόποι αντιμετώπισης όπου θα προασπίσουν τόσο τα θαλάσσια οικοσυστήματα όσο και τις ανθρώπινες κοινωνίες που εξαρτώνται από αυτά.
References:
Smith, K. E., Burrows, M. T., Hobday, A. J., Sen Gupta, A., Moore, P. J., Thomsen, M., … & Smale, D. A. (2021). Socioeconomic impacts of marine heatwaves: Global issues and opportunities. Science, 374(6566), eabj3593.
