Skip to content Skip to sidebar Skip to footer

Εισαγωγικά στοιχεία
Η ανασκαφή του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ στο Πλάσι Μαραθώνα, βρίσκεται σε μικρή απόσταση, μόλις 1.200 μέτρα από τον Τύμβο των Μαραθωνομάχων, δίπλα στη θάλασσα και πολύ κοντά (700 μέτρα) από την Πλατεία Αγίου Παντελεήμονα, στην Παραλία Μαραθώνα.

Είναι η επίσημη Πανεπιστημιακή Ανασκαφή του ΕΚΠΑ, από την άποψη ότι δεν είναι απόρροια του ερευνητικού προγράμματος και των ερευνητικών ενδιαφερόντων ενός μέλους ΔΕΠ, αλλά υποστηρίζεται συνολικά από όλο το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, και σε αυτήν μετέχουν ως συνεργάτες όλα τα μέλη ΔΕΠ του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. Επιπλέον, είναι ο χώρος που ασκούνται για 6-8 εβδομάδες κάθε χρόνο όλοι οι φοιτητές Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, στο πλαίσιο υποχρεωτικού μαθήματος με θέμα την Ανασκαφική Τεχνική.

Η ανασκαφή ξεκίνησε το 2014 και γίνεται το Μάιο κάθε ακαδημαϊκού έτους (με εξαίρεση τα δύο έτη της πανδημίας). Η ανασκαφή έχει τριπλό σκοπό και χαρακτήρα.

Η επιστημονική διάσταση και η συμβολή στην επιστημονική έρευνα
Από επιστημονικής άποψης, το πιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ανασκαφής είναι η αξιοσημείωτη διάρκεια της ανθρώπινης παρουσίας και δραστηριότητας, και οι συνεχείς αλλαγές της χρήσης του χώρου, για 2800 χρόνια, από το 3000 π.Χ. έως και το 200 π.Χ.
Επιγραμματικά οι φάσεις είναι οι εξής:
1) 3000-1600 π.Χ.: Η κατοίκηση ξεκινα περι το 3000 π.Χ. με την ίδρυση οικισμού ο οποίος αναπτύσσεται για τα επόμενα 1400 χρόνια, φτάνοντας στη μέγιστη ακμή του περί το 1700 π.Χ. οπότε διέθετε μεγάλα μεγάρα, προφανώς κατοικίες επιφανών οικογενειών και ισχυρό οχυρωματικό τείχος.
2) 1600-1400 π.Χ.: Γύρω στο 1600 π.Χ. ο οικισμός εγκαταλείπεται, και ανάμεσα στα ερείπια των μισογκρεμισμένων οικιών ιδρύεται εκτεταμένο νεκροταφείο με ταφές σε απλούς λάκκους, πίθους και κιβωτιόσχημους τάφους. Ο σημαντικότερος από τους νεκρούς ήταν ένας μυκηναίος πολεμιστής, ο οποίος είχε ταφεί σε μνημειώδη τάφο, μαζι με όλο τον πολεμικό εξοπλισμό του: ξίφος, δόρυ, μαχαίρι, εγχειριδιο και βέλη. Εντύπωση προκαλεί η απουσία οστών, αλλά δες παρακάτω αρ. 5.
3) 1400-1200 π.Χ.: Το νεκροταφείο σταμάτησε να χρησιμοποιείται περί το 1400 π.Χ. και ο χώρος μετατρέπεται ξανά σε οικισμό στους ώριμους μυκηναϊκούς χρόνους
4) 1100-800 π.Χ.: Αλλά μετατρέπεται για άλλη μία φορά σε νεκροταφείο περί το 1100 π.Χ. Σε αυτήν την περίοδο ξεχωρίζει ένας νεκρος άνδρας πολεμιστής που συνοδευόταν από εντυπωσιακό σιδερένιο ξίφος.
5) 800-490 π.Χ.: Περίπου το 800 π.Χ. οι ταφές σταματούν ξανά και ο χώρος φαίνεται να λαμβάνει ιερό χαρακτήρα, με την ίδρυση ενός ιερού πανω από τον τάφο του μυκηναίου πολεμιστή. Είναι μάλιστα πολύ πιθανό ότι αυτήν την περίοδο οι κατοικοι του Μαραθώνα ανακάλυψαν την ταφη του μυκηναίου πολεμιστή, την απέδωσαν σε κάποιον μυθικο ήρωα, απομάκρυναν με προσοχή και ευλάβεια τα οστά του νεκρού και άφησαν τα όπλα του απείραχτα στη θέση τους σε ένδειξη τιμής και σεβασμού.
6) Μάχη Μαραθώνα (490 π.Χ.): Το ιερό φαίνεται να καταστράφηκε περί το 500 π.Χ. και είναι πολύ ελκυστική και πιθανή η υπόθεση ότι καταστράφηκε από τους Πέρσες τις παραμονές της μεγάλης μαχης, ιδιαίτερα μάλιστα από τη στιγμή που βρισκόταν στο μέσον του κάμπου, μόλις 1,5-2 χλμ από το σημείο που η έρευνα τοποθετεί το Περσικό στρατόπεδο. Για ένα περίεργο λόγο που ίσως σχετίζεται με την διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης, οι Αθηναίοι δεν ανοικοδόμησαν το ιερό.
7) 350-200 π.Χ.: Μετά από κενό 150 χρόνων στη χρήση, η κατοίκηση ξεκινά ξανά περί το 350 π.Χ. Η ανασκαφή έχει αποκαλύψει προς το παρόν πολλούς τοίχους οικοδομημάτων και ένα σπάνιο για τον ελλαδικό χώρο εύρημα, ένα γναφείο της ελληνιστικής περιόδου, δηλαδή μία βιοτεχνική εγκατάσταση για την ύφανση και το πλύσιμο μάλλινων υφασμάτων. Οι στρωματογραφικές τομές κάτω από το γναφείο έχουν αποκαλύψει παλιότερες φάσεις που γεφυρώνουν το κενό μεταξύ του 490 και του 350 π.Χ. αλλά τα κατάλοιπα θα διερευνηθούν τα επόμενα χρόνια.

Με βάση τα παραπάνω η θέση στο Πλάσι Μαραθώνα αποτέλεσε διαχρονικά το επίκεντρο της ανθρώπινης κατοίκησης και δραστηριότητας στην περιοχή, έναςσημαντικός τόπος με αλλεπάλληλα στρώματα μνήμης, ο οποίος ήταν στενά συνυφασμένος με την ιστορία του Μαραθώνα, όχι μόνο με τη μεγάλη μάχη αλλά και με τα σπίτια, τους τάφους και τα ιερά προαιώνιων προγόνων και ηρώων. Ουσιαστικά το ΕΚΠΑ ανασκάπτει το διαχρονικό παλίμψηστο του αρχαίου δήμου του Μαραθώνα με όλες τις προεκτάσεις και τη σημασία που μπορεί να έχει αυτό στη μελέτη του παρελθόντος μιας περιοχής-συμβόλου για το δυτικό πολιτισμό.

Η εκπαιδευτική διάσταση και η διεθνής προβολή
Η συγκεκριμένη ανασκαφή εκτός από την επιστημονική έχει και μία σαφέστατη εκπαιδευτική διάσταση. Κάθε χρόνο περιπου 120 φοιτητές αρχαιολογίας συμμετέχουν στην ανασκαφή στο πλαίσιο υποχρεωτικού μαθήματος και εκπαιδεύονται στην ανασκαφική τεχνική και στην αρχαιολογική έρευνα πεδίου. Ουσιαστικά στο Μαραθώναεκπαιδεύονται οι μελλοντικοί αρχαιολόγοι που τα επόμενα χρόνια θα στελεχώσουν την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία αλλά και Πανεπιστήμια και Μουσεία της χώρας και του εξωτερικού.

Επιπλέον, από το 2023 και μετά στην ανασκαφή θα συμμετέχουν υποχρεωτικά και οι αλλοδαποί φοιτητές του ξενόγλωσσου προπτυχιακού προγράμματος σπουδών «BA in the Archaeology, History and Literature of Ancient Greece» και του ξενόγλωσσου μεταπτυχιακού προγράμματος «MA in the Greek and East Mediterranean Archaeology». Τέλος, κάθε χρόνο στην ανασκαφή συμετέχουν και αλλοδαποί φοιτητές που φοιτούν στο ΕΚΠΑ στο πλαίσιο συνεργασιών Erasmus ή θερινών σχολείων του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου CIVIS, στο οποίο συμμετέχει το ΕΚΠΑ. Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι η ανασκαφή στο Πλάσι Μαραθώνα δεν αποτελεί μόνο το πεδίο εκπαίδευσης νέων ελλήνων αρχαιολόγων, αλλά και τη βιτρίνα για τη διεθνή προβολή του αρχαιολογικού έργου που επιτελείται στο ΕΚΠΑ από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας.

Η δημόσια διάσταση και η σχέση με το κοινό
Από τον πρώτο χρόνο της ανασκαφικής έρευνας θέσαμε ως κεντρικό στόχο αυτή η ανασκαφή να είναι ανοικτή για το κοινό και να αποτελέσει ένα συστηματικό πρόγραμμα Δημόσιας Αρχαιολογίας. Με άλλα λόγια μιας αρχαιολογίας με το κοινό, για το κοινό και του κοινού. Για το λόγο αυτό προσπαθούμε να εμπλέξουμε τους πολίτες στην αρχαιολογική πράξη και να εστιάσουμε σε θεματικές που έχουν νόημα για τους πολίτες σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της μνήμης και της αρχαιολογικής κληρονομιάς.
Σε αυτά τα πρώτα δέκα χρόνια του προγράμματος ο στόχος της ανοικτής ανασκαφής υλοποιήθηκε με δραστηριότητες οι οποίες απευθύνθηκαν σε δύο βασικές πληθυσμιακές κατηγορίες, το ευρύ κοινό και ιδιαίτερα τους κατοίκους της περιοχής, και τους μαθητές σχολείων. Ως προς το ευρύ κοινό, η ανασκαφή μας ήταν εξαρχής ανοικτή σε οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο, κάτι που αξιοποίησαν πολύ γρήγορα όχι μόνο οι συλλογικότητες στις οποίες απευθυνθήκαμε, με κυριότερο το Σύλλογο Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Μαραθώνα, αλλά και οι απλοί περαστικοί, οι οποίοι πολλές φορές κοντοστέκονταν στην είσοδο του χώρου και κατόπιν δικής μας παρότρυνσης περνούσαν μέσα σε αυτόν για να δουν από μόνοι τους ή να ξεναγηθούν από εμάς. Επιπλέπον, στο τέλος κάθε χρονιάς η ανασκαφή ολοκληρώνεται με ξεναγήσεις οι οποίες ανακοινώνονται στα τοπικα ΜΜΕ. Υπολογίζουμε ότι τα πρώτα 7 χρόνια της έρευνας έχουν περάσει από την ανασκαφή περιπου 200 άτομα κάθε χρόνο είτε ως μεμονωμένοι επισκέπτες, είτε ως οργανωμένες ομάδες.

Η δεύτερη πράξη που υλοποιείται είναι μια βιωματική εκπαιδευτική δράση με τίτλο «Πλάσε αρχαιολογικές ιστορίες στο Πλάσι» για παιδιά των τελευταίων τάξεων του δημοτικού και πρώτων τάξεων του Γυμνασίου. Κατά τη διάρκεια της δράσης οι φοιτητές ξεναγούνται στο χώρο, μαθαίνουν τα μυστικά της ανασκαφής και ασκούνται συμβολικά σε βοηθητικές εργασίες όπως το κόσκινο και το πλύσιμο κεραμικής. Κάθε χρόνο στο πρόγραμμα συμμετέχουν περί τους 250-300 μαθητές από 10-15 διαφορετικά σχολεία όλης της Αττικής, δημόσια και ιδιωτικά, καθώς και μερικά ξενόγλωσσα. Τέλος, στη δράση συμμετείχαν επίσης το 2017 50 έφηβοι από το κέντρο φιλοξενίας προσφύγων (από Συρία, Ιράκ και Αφγανιστάν) στον Σκαραμαγκά οι οποίοι είχαν ήδη ενταχθεί σε ειδικά σχολικά προγράμματα κοινωνικής ένταξης στο 4ο Γυμνάσιο Χαϊδαρίου και 8ο Γυμνάσιο Περιστερίου καθώς και οι συνοδοί τους.

Το μέλλον της ανασκαφής
Τα πρώτα 7 χρόνια της ανασκαφής του ΕΚΠΑ στο Πλάσι Μαραθώνα η βασική μας προσπάθεια ήταν να εδραιώσουμε τη θέση μας, να διαμορφώσουμε υποτυπώδεις υποδομές, και να έχουμε τα πρώτα αποτελέσματα στους τρεις άξονες δράσεων (έρευνα, εκπαίδευση, δημόσιος χαρακτήρας). Η επιτυχία των πρώτων χρόνων θέτει τις βάσεις αλλά και αυξάνει τις προκλήσεις για τα επόμενα χρόνια.

Από επιστημονικής άποψης, τα επόμενα χρόνια η ανασκαφή θα επικεντρωθεί κυρίως στη φάση καταστροφής του αρχαϊκού ιερού, ώστε να διερευνηθεί ο συσχετισμός της με τη μάχη του Μαραθώνα, καθώς και στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα κάτω από τις ελληνιστικές φάσεις, ώστε να διερευνηθεί η χρήση του χώρου αμέσως μετά τη Μάχη, την περίοδο που 1200 μέτρα νοτιότερα διαμορφώνεται ο Τύμβος των Μαραθωνομάχων. Ωστόσο, η πρόοδος της ανασκαφής σε βαθύτερα στρώματα κάνει την εργασία στο πεδίο απαιτητικότερη, ενώ υπάρχουν αυξανόμενες ανάγκες στερέωσης των καταλοίπων και συντήρησης των ευρημάτων των προηγούμενων χρόνων.

Από εκπαιδευτικής άποψης, η αύξηση των φοιτητών αρχαιολογίας, ιδιαίτερα με την προσθήκη αλλοδαπών φοιτητών από τα ξενόγλωσσα προγράμματα σπουδών, δημιουργούν ανάγκες για μεγαλύτερες και σταθερότερες εγκαταστάσεις, και για αύξηση των ημερών εργασίας στο πεδίο και δραστηριοποίηση μεγαλύτερου αριθμού ατόμων.

Τέλος, στο κομμάτι της δημόσιας αρχαιολογίας, τα ολοένα και αυξανόμενα αιτήματα σχολείων για τη συμμετοχή τους στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, δημιουργούν αντίστοιχα μεγαλύτερες ανάγκες για υποδομές και εγκαταστάσεις φιλοξενίας και εξυπηρέτησης μαθητών, με ασφάλεια.

ΕΚΠΑ © 2024. Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος

Μετάβαση στο περιεχόμενο
EN