Το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών πραγματοποιεί από το 2015 έως σήμερα, υπό την ευθύνη της Αναπλ. Καθηγήτριας Κλασικής Αρχαιολογίας Ευρυδίκης Κεφαλίδου, συστηματικές έρευνες στην Π.Ε. Ξάνθης, σε συνεργασία με την τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού (διευθύντρια: Δρ. Κων/να Καλλιντζή) και με την συμμετοχή του Επίκ. Καθηγητή Νικόλα Δημάκη, των υποψήφιων διδακτόρων του ΕΚΠΑ Παρασκευής Μότσιου, Βασιλείας Δημητρακοπούλου και Γεράσιμου Τρασάνη, καθώς και δεκάδων προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών και φοιτητριών, που εκπαιδεύτηκαν στο πεδίο και στο εργαστήριο.
Το θρακικό τοπίο έχει εξαιρετική ποικιλία, με την Ροδόπη προς βορρά και τον Νέστο και τους παραποτάμους του, που κατεβαίνουν μέσα από τα ορεινά φαράγγια και αρδεύουν την μεγάλη παράλια πεδιάδα, η οποία εκτείνεται μέχρι τη λιμνοθάλασσα της Βιστωνίδας (Πόρτο Λάγος) στα ανατολικά. Τα υψόμετρα κυμαίνονται από το μηδέν/επίπεδο της θάλασσας έως τα 1.415 μέτρα και οι θέσεις κατοίκησης εντοπίζονται διαχρονικά έως και στα 1.200 μέτρα στα ορεινά. Σε αυτό πλούσιο τοπίο, όπου ζούσαν και δρούσαν διαφορετικές εθνικές ομάδες κατά την αρχαιότητα (γηγενείς Θράκες, Ίωνες άποικοι, και άλλοι), αναπτύχθηκε μία πολύ σημαντική πόλη της αρχαιότητας, τα Άβδηρα, γενέτειρα του σοφιστή Πρωταγόρα και του φιλοσόφου Δημόκριτου, πατέρα της ατομικής θεωρίας.
Το παλαιότερο πρόγραμμά μας, γνωστό ως Α.Π.Α.Ξ – «Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Αβδήρων και Ξάνθης», άρχισε το 2015 και συνεχίζει αδιάλλειπτα, με εξαίρεση το καλοκαίρι του 2020 λόγω των επιδημιολογικών συνθηκών. Περιλαμβάνει εκτεταμένη έρευνα επιφανείας στην αρχαία πόλη των Αβδήρων και σε επιλεγμένες περιοχές της Π.Ε. Ξάνθης, πεδινές και ορεινές. Εκτός από την Εφορεία Αρχαιοτήτων στο Πρόγραμμα συμμετέχει και το Institut Català d’Arqueologia Clàssica (ICAC)με έδρα την Tarragona της Ισπανίας (οι καθηγητές H. Orengo και A. Garcia, και οι μεταδιδακτορικοί ερευνητές Δρ. Μ. Γεωργιάδης και Δρ. A. Mayoral – όλοι ειδικοί στην αρχαιολογία του τοπίου και την γεωαρχαιολογία), καθώς και ειδικοί επιστήμονες από άλλα Πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα της Ευρώπης. Οι ομάδες έρευνας ‘οργώνουν’ περπατώντας μεγάλες εκτάσεις πολλών τετραγωνικών χιλιομέτρων, μέσα στις οποίες εντοπίζουν αρχαιολογικούς χώρους, τεκμηριώνουν τη θέση τους με τη χρήση γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων (GIS και drones/remote sensing) και διασώζουν σημαντικά ευρήματα που είναι ορατά στην επιφάνεια του εδάφους.
Εκτός από την προστασία και την τεκμηρίωση των αρχαιοτήτων, βασικός στόχος του Προγράμματος είναι η ανίχνευση των σχέσεων μεταξύ των Ελλήνων αποίκων που κατοικούσαν στα παραλικά Άβδηρα και στα πέριξ, και των ντόπιων Θρακών, που ζούσαν πολύ κοντά τους, στις υπώρειες και τα υψίπεδα της οροσειράς της Ροδόπης. Ήδη το πρόγραμμα διευρύνθηκε με έρευνες υπεδάφους που περιλαμβάνουν αρχαιογεωλογικές πυρηνοληψίες, ηλεκτρομαγνητικές και παλαιοσεισμικές διασκοπήσεις, και δοκιμαστικές ανασκαφικές τομές. Όλα αυτά διενεργήθηκαν και φέτος, με έμφαση σε ένα συγκεκριμένο σημείο, αμέσως έξω από τα τείχη της αρχαίας πόλη των Αβδήρων. Στόχος μας ήταν να εντοπίσουμε τα όρια της παλαιοακτής, να μελετήσουμε τις αρχαίες λιμενικές εγκαταστάσεις, καθώς και τις χρήσεις της παραλιακής ζώνης – από την 6η χιλιετία π.Χ. μέχρι σήμερα.
Παράλληλα, συνεχίστηκε φέτος και το πρόγραμμα «Ανιχνεύοντας την Ανα-κύκλωση: μία αρχαιολογική και ανθρωπολογική επισκόπηση στο φυσικό, οικιστικό και πολιτισμικό περιβάλλον στην περιοχή της Ξάνθης, 2020-2022» (TRAASH– Tracing Re–cycling: Archaeological and Anthropological Survey in the Habitat of Xanthi Region–Thrace) που υποστηρίζεται από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ), με επιστημονική υπεύθυνη την Ευρ. Κεφαλίδου. Τα στοιχεία που καταγράφουμε περιλαμβάνουν ‘αποθέσεις’, ‘αποσύρσεις’, μετασκευές ή και ηθελημένες ‘καταστροφές’ διαφόρων αντικειμένων, τη χρήση σπολίων στην αρχιτεκτονική, το λιώσιμο γυαλιών και μεταλλικών αντικειμένων, και πολλά άλλα, μέσα σε ποικίλα περιβάλλοντα και με διαφορετικές χρήσεις (λ.χ σε σπίτια, χώρους λατρείας, νεκροταφεία, φρούρια κ.ο.κ.).
Στο πλαίσιο των δύο ερευνητικών προγραμμάτων έχουν δημιουργηθεί δύο μεγάλες ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων, που εμπλουτίζονται συνεχώς και θα είναι μελλοντικά διαθέσιμες στο επιστημονικό κοινό. Επίσης, έχουν ολοκληρωθεί τρεις διπλωματικές μεταπτυχιακές εργασίες σχετικά με τις αρχαιότητες της περιοχής, ενώ εκπονείται μία διδακτορική διατριβή και δύο μεταδιδακτορικές έρευνες, παράλληλα με πολλές δημοσιεύσεις της επιστημονικής ομάδας σε διεθνή συνέδρια και διεθνή περιοδικά.
Ωστόσο, ίσως πιο το σημαντικό από όλα είναι η επί χρόνια αδιάλλειπτη παρουσία του Πανεπιστημίου μας στη Θράκη, επί τουλάχιστον έναν μήνα κάθε καλοκαίρι. Σε αυτή την συχνά παραμελημένη ακριτική και, από πολλές απόψεις, ‘ιδιαίτερη’ περιοχή της ελληνικής επικράτειας και έχοντας την αμέριστη υποστήριξη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης, ώριμοι και νέοι επιστήμονες μαζί με προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές και φοιτήτριες, συνεργάζονται και αλληλεπιδρούν με τους κατοίκους των τοπικων κοινοτήτων, ‘διδάσκουν’ και διδάσκονται, και, κυρίως, αποδεικνύουν ότι το αρχαιότερο ελληνικό Πανεπιστήμιο ενδιαφέρεται εμπράκτως για το παρελθόν, το παρόν αλλά και το μέλλον αυτού του μοναδικού τόπου.
Ευρυδίκη Κεφαλίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.