‘Αρθρο της αναπληρώτριας καθηγήτριας Νευροψυχολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Μαριέττας Παπαδάτου-Παστού στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ.
Είμαστε στις 2 Ιουνίου του έτους 2025. Ζητώ από το ChatGTP να μου δώσει παραδείγματα χρήσης της λέξης «φερέφωνο» σε προτάσεις. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, μου παρουσιάζει τα εξής:
- «Η αντιπολίτευση κατηγόρησε τον δήμαρχο ότι είναι φερέφωνο του επιχειρηματία».
- «Αρνούμαι να γίνω φερέφωνο οποιασδήποτε πολιτικής παράταξης».
- «Η εφημερίδα έχασε την αξιοπιστία της, αφού έγινε φερέφωνο συγκεκριμένων οικονομικών συμφερόντων».
- «Ο Πέτρος δεν έχει δικές του απόψεις, λειτουργεί σαν φερέφωνο του μεγάλου του αδερφού».
- «Δεν θέλω να είμαι φερέφωνο των απόψεων της παρέας μου, προτιμώ να εκφράζω τη δική μου γνώμη».
- «Η Κατερίνα αντιδρά σαν φερέφωνο των απόψεων της μητέρας της, χωρίς να τις κρίνει ποτέ».
- «Το περιοδικό έχασε την αυθεντικότητά του και έγινε απλώς ένα φερέφωνο της μόδας».
Αν ήμουν φιλόλογος, ίσως και από μόνη μου να έβρισκα αντίστοιχα παραδείγματα με μεγάλη ευκολία. Ομως, η ομάδα φιλολόγων που συνέταξε τα θέματα των πανελλαδικών εξετάσεων σήμερα επέλεξε την εξής πρόταση: «Δεν ντρέπεσαι να κάνεις ό,τι σου λέει η γυναίκα σου; Κατέληξες φερέφωνό της».
Επέλεξε, δηλαδή, να αναπαραγάγει παρωχημένα στερεότυπα διαιωνίζοντας την αντίληψη ότι ο άντρας πρέπει να είναι κυρίαρχος και η γυναίκα υποτακτική. Η εικόνα του άντρα που «χάνει την αξιοπρέπειά του» επειδή υπακούει ή εμπιστεύεται τη σύντροφό του αποτελεί άλλωστε ξεκάθαρη αντανάκλαση βαθιά ριζωμένων σεξιστικών αντιλήψεων. Με άλλα λόγια, ενώ το γενικό στερεότυπο για τους άντρες προϋποθέτει ότι είναι δυναμικοί, ανεξάρτητοι και κυρίαρχοι, όταν κάποιος άντρας δεν ανταποκρίνεται σε αυτή την προσδοκία (π.χ., χαρακτηρίζεται «φερέφωνο της γυναίκας του»), θα πρέπει να ντρέπεται. Η επιλογή αυτής της πρότασης συνιστά χαρακτηριστικό παράδειγμα ενσωμάτωσης έμφυλων στερεοτύπων. Η έννοια του «φερέφωνου», αν και ουδέτερη σε άλλες περιπτώσεις, στην προκείμενη αποδίδεται με υποτιμητική διάθεση, υποδηλώνοντας ότι η συμμόρφωση ενός άνδρα στη βούληση της συζύγου του συνιστά ένδειξη μειωμένης «ανδρικότητας».
Προβληματική είναι και η πρόταση «Στις εκπτώσεις η κόρη μου συνήθως ψωνίζει πολλά φορέματα», καθώς ενισχύει το στερεότυπο της γυναίκας ως καταναλώτριας και ματαιόδοξης. Μια πιο ουδέτερη εναλλακτική θα ήταν ένας αγοραστής, ο οποίος αγοράζει «πανωφόρια» – επιτυγχάνοντας τον ίδιο στόχο, χωρίς σεξιστικό τόνο.
Η εμφάνιση σεξιστικών και στερεοτυπικών θεμάτων στις πανελλαδικές εξετάσεις αποτελεί σοβαρό πλήγμα για την ισότητα των φύλων και την ποιότητα της εκπαίδευσης στην Ελλάδα: ενισχύει την αντίληψη ότι οι γυναίκες είναι κατώτερες ή λιγότερο ικανές, περιορίζοντας τις φιλοδοξίες και τις επιλογές τους. Επιπλέον, επηρεάζει αρνητικά και τα αγόρια, τα οποία ενδέχεται να αισθάνονται πίεση να ανταποκριθούν σε στερεοτυπικές ανδρικές συμπεριφορές. Tέλος, η χρήση σεξιστικών και στερεοτυπικών θεμάτων διαιωνίζει τις ανισότητες μεταξύ των φύλων, καθιστώντας τες «κανονικότητα» και αποθαρρύνει την ανάπτυξη πιο ισορροπημένων και υγιών σχέσεων. Δυστυχώς, η αναπαραγωγή τέτοιων στερεοτύπων στην εκπαίδευση δεν είναι νέο φαινόμενο.
Οι πανελλαδικές εξετάσεις, ως κορυφαίος θεσμός αξιολόγησης, οφείλουν να προάγουν την αντικειμενικότητα και τον σεβασμό προς όλα τα φύλα. Η ισότητα των φύλων δεν είναι απλώς ένα ζήτημα δικαιοσύνης, αλλά και απαραίτητη προϋπόθεση για μια δίκαιη και προοδευτική κοινωνία. Η εκπαίδευση, ως θεμέλιο της κοινωνίας, πρέπει να ηγείται αυτής της αλλαγής.
