Ο Δήμος Ναυπλιέων την Τετάρτη 8 Μαρτίου 2023 ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας βράβευσε σε μια σεμνή και λιτή τελετή την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παθολογίας – Λοιμώξεων της Γ’ Πανεπιστημιακής Παθολογικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, στο Νοσοκομείο «Σωτηρία», κ. Γαρυφαλλιά Πουλάκου, για την πολύτιμη συνεισφορά της στην Ιατρική Επιστήμη.
Ακολουθεί η ομιλία της κ. Πουλάκου με θέμα «Η γυναίκα και ο πόνος με τα μάτια μιας ιατρού».
«Η γυναίκα και ο πόνος με τα μάτια μιας ιατρού»
Αγαπητοί φίλοι
Η μέρα όπως και η βράβευση είναι συμβολική. Το 1977, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών κάλεσε τα κράτη μέλη να ανακηρύξουν την 8η Μαρτίου ως Ημέρα του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των γυναικών και την παγκόσμια ειρήνη. Μέχρι τότε ανάλογες εορτές σε Αμερική Ευρώπη και Ρωσία εστίαζαν στην διεκδίκηση ισότιμων δικαιωμάτων για τις γυναίκες και ψήφου.
Η αρχική μου σκέψη ήταν να σας μιλήσω για τη «γυναίκα με τα μάτια της ιατρού»
Μετά τα τραγικά γεγονότα των Τεμπών, αποφάσισα να βάλω τον τίτλο «Η γυναίκα και ο πόνος, με τα μάτια μιας ιατρού». Προσπάθησα να απαντήσω πρώτα για μένα και έπειτα για εσάς, κάποια καίρια ερωτήματα σχετικά με τον πόνο που βιώνει στη ζωή της η γυναίκα. Σας μεταφέρω τις σκέψεις μου.
Είναι οι γυναίκες ισχυρότερες απέναντι στον πόνο;
Ναι φαίνεται πως είναι. Είναι γνωστό από αιώνων ότι οι γυναίκες είναι προετοιμασμένες για τον πόνο της γέννας και μετά από την εμπειρία αυτή χαμογελούν και ξαναγεννιούνται και οι ίδιες. Η διαφορά στην αντοχή στον πόνο μεταξύ των δυο φύλων έχει επιστημονική εξήγηση. Η αντίληψη του πόνου έχει μια σωματική και μία ψυχολογική συνιστώσα. Οι δύο αυτές είναι διαπλεκόμενες. Όταν ένα άτομο είναι σε ψυχική καταπόνηση βιώνει εντονότερα τον σωματικό πόνο. Και ανάποδα: όταν ένα άτομο βιώνει σωματικό πόνο χαλαρώνουν οι ψυχικές του αντιστάσεις-χαρακτηριστικό θλιβερό παράδειγμα οι μέθοδοι βασανισμού και ανακρίσεων ανά τους αιώνες. Άρα η γυναίκα πρέπει να υπερτερεί και ως προς τις δύο συνιστώσες.
Ποιοι είναι οι βιολογικοί παράγοντες που διαφοροποιούν τις γυναίκες από τους άντρες ως προς την αντοχή τους στον πόνο;
Φαίνεται ότι τα οιστρογόνα, οι γυναικείες δηλαδή ορμόνες της γονιμότητας που παράγονται από τις ωοθήκες είναι το κλειδί. Όταν τα επίπεδα των οιστρογόνων είναι ψηλά, ο ανθρώπινος εγκέφαλος εκκρίνει τα φυσικά παυσίπονα που λέγονται ενδορφίνες και εγκεφαλίνες. Αυτές είναι χημικές ουσίες που απαλύνουν κάθε σωματικό ή συναισθηματικό επώδυνο ερέθισμα, προσθέτοντας και μια αίσθηση ευεξίας. Σε πειράματα που έγιναν με θηλυκούς ποντικούς, ζώα στα οποία αφαιρέθηκαν οι ωοθήκες τους και δεν παρήγαγαν οιστρογόνα άντεχαν λιγότερο στον πόνο.
Με δεδομένη τη φυσιολογική τους προετοιμασία για αντοχή απέναντι στον πόνο μήπως οι γυναίκες «απορροφούν» περισσότερο πόνο απ’ όσο οι άνδρες στη ζωή τους;
Ναι, αυτό είναι ένα δεδομένο. Κι εδώ σχετίζεται με το ρόλο της μητρότητας και την προστασία της οικογένειας. Η γυναίκα ψυχοσυναισθηματικά είναι Εστία και Τροφός. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία η Γη ήταν Γυναίκα, η σύντροφος του Ουρανού και Μάνα όλων των θεών. Ασχέτως κοινωνικών στερεοτύπων, το παιδί που χτύπησε θα τρέξει στην αγκαλιά της μάνας …πιο συχνά απ’ ότι στου πατέρα. Αυτή θα του γιατρέψει την πληγή, αυτή θα του σκουπίσει τα δάκρυα. Για το παιδί που είναι άρρωστο…η μάνα δεν θα κλείσει μάτι. Για το παιδί που νοσηλεύεται η μάνα θα λιώσει δίπλα του, θα κλαίει όταν δεν τη βλέπει και θα γελάει όταν την κοιτά για να παίρνει δύναμη.
Στα χρόνια της ενασχόλησής μου με την Ιατρική με συγκλόνισαν μανάδες πάνω από 90 ετών που ξενυχτούσαν δίπλα σε ετοιμοθάνατα παιδιά τους με καρτερία. Μανάδες που η φωνή τους έσχισε τα επείγοντα όταν έβλεπαν τα παιδιά τους άψυχα από τροχαία. Συνοδοί ασθενών σε προθανάτια κατάσταση, που μπαίνεις στο θάλαμο και το βλέμμα τους σε καθηλώνει. Περιμένουν ένα βλέμμα, ένα παρηγορητικό νεύμα και ψάχνω κι εγώ αντοχές για να τους το δώσω.
Γυναίκες που, ασθενείς οι ίδιες, έδιναν κουράγιο στην οικογένεια και φόραγαν το φωτεινό τους χαμόγελο όταν έρχονταν επίσκεψη τα παιδιά τους. Γυναίκες που υπέμεναν τον πόνο, τις θεραπείες, το στίγμα, ιδίως επεμβάσεων που μαζί με τον κίνδυνο για τη ζωή «θίγουν» και τη γυναικεία τους υπόσταση.
Η γυναίκα ως συνοδός ασθενούς διαφέρει από τον άνδρα;;; Διαφέρει! Στη φροντίδα, στη γλυκύτητα, στην απορρόφηση του αρνητικού συναισθήματος. Διαχέει τη θετική της ενέργεια σε όλο το θάλαμο. Ταυτόχρονα έχει στο μυαλό της το πλάνο της εξόδου, την επόμενη μέρα, με οργανωτικότητα και αισιοδοξία.
Στα χρόνια της πανδημίας, μια πρωτόγνωρη σχέση Ιατρού-Ασθενή-Συνοδού: βλεμματική επαφή όσο επιτρέπει η μάσκα…Ασθενείς χωρίς συνοδούς, χωρίς παρηγοριά… «Συνοδοί» χωρίς τον προστατευόμενό τους, με την αγωνία να παγώνει το βλέμμα όσο επιτρέπει η μάσκα να δείς. Η ψυχή όμως ξέρει να ξεχειλίζει από τα μάτια.
Η γυναίκα στη δουλειά και στην καριέρα εξισώθηκε με τον άνδρα;
Καταφέραμε αρκετά, προσπαθούμε και για περισσότερα
Κάποιες γυναίκες δεν έλαβαν τις ευκαιρίες που τους άξιζαν γιατί η οικογένεια ή ο στενός κοινωνικός τους περίγυρος ή ακόμη και η οικονομική τους δυσπραγία τις προόρισαν για άλλο ρόλο. Ευτυχώς όμως, που υπάρχουν πλέον θεσμοί αλλά και άνδρες που όλο και πιο πολύ αναγνωρίζουν το ρόλο της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία.
Η γυναίκα στη σχέση της με το σύντροφο: που βρίσκεται η μέτρηση του πόνου;
Στα πανδημικά χρόνια η βία εναντίον των γυναικών γιγαντώθηκε. Συγκλονιστήκαμε από τις απανωτές γυναικοκτονίες. Γυναίκες βίωσαν όλες τις συνιστώσες του πόνου σε κλιμακούμενη ένταση. Γυναίκες κακοποιήθηκαν σωματικά, λοιδωρήθηκαν, ταπεινώθηκαν εκβιάστηκαν ψυχολογικά σε εξουσιαστικές σχέσεις. Γυναίκες έχασαν τη ζωή τους «πάνω στην κακιά την ώρα». Γυναίκες δε βρήκαν το σθένος να καταγγείλουν. Μήπως επειδή είναι προδιατεθειμένες να αντέχουν στον πόνο έμαθαν και εκεί να υπομένουν και να συγχωρούν; Μέχρι πότε; Μέχρι την επόμενη φορά; Μέχρι την απώλεια της ζωής;
Υπάρχει και άλλη συνιστώσα του πόνου;
Ναι, η κοινωνική. Σε αυτή είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι. Για τα σχόλια που δεν μπορούμε να σταματήσουμε. Για την κακοποίηση που βλέπουμε και δεν καταγγέλλουμε. Για το διέξοδο που δεν δίνουμε, μέχρι να έρθει αυτό που δεν έχει γυρισμό. Και μετά τι; Όταν η ζωή μιας γυναίκας περάσει στη σφαίρα των ΜΜΕ…τότε είναι πια αργά. Η συμπόνοια μας κλαδί πικροδάφνης που χαϊδεύει ματωμένες πληγές.
Πρέπει η γυναίκα να φορτίζεται με περισσότερο πόνο επειδή αντέχει;
Φυσικά και όχι. Η βία δεν είναι ανεκτή πλέον. Στον 21ο αιώνα χρειαζόμαστε νέες αξίες βασισμένες στην ισονομία, την ισότητα, την αξιοκρατία (μια υπέρτατη αξία ανεξαρτήτως φύλου) και τον αλληλοσεβασμό. Ας βάλουμε όλοι το μικρό ή μεγάλο λιθάρι που μπορούμε σε αυτό το σκοπό.
Υπάρχει πόνος που είναι μεγαλύτερος για τη γυναίκα;
Ναι! Η μάνα που χάνει το παιδί της. Μια βιβλική φιγούρα. Μια πληγή που δεν κλείνει, ένας πόνος χωρίς γιατρειά. Πάνω από 50 μανούλες θρηνούν με την αυγή αυτής της άνοιξης. Η τραγωδία των Τεμπών, για άλλη μια φορά μας συγκλόνισε βαθιά. Επιτρέψτε μου να σας πω ότι εμένα ο πόνος με χτύπησε βαθύτερα, καθώς 15 χρόνια πριν, μια μέρα σαν κι αυτή, στις 8 Μαρτίου του 2008, διασώθηκα από θαύμα από εκτροχιασμό τρένου στην ίδια περιοχή. Με έβγαλαν οι διασώστες αφού είχα δει το φως στο βάθος του τούνελ. Θες όμως η βιολογική μου προδιάθεση για την αντοχή στον πόνο που λέγαμε πριν, θες η βοήθεια του Θεού, τη μέρα αυτή τη γιόρταζα σαν να ξαναγεννήθηκα. Μέχρι την πρόσφατη τραγωδία. Από εκείνη την ώρα και μετά…μόνο πόνος, σκοτάδι, σίδερα που γρυλλίζουν, αγωνία. Πόσο πιο εύκολο είναι αλήθεια να τα ξαναζείς όταν ο δικός σου εφιάλτης τελείωσε;
Η ομιλία αυτή, σε αυτή τη συμβολική ημέρα αφιερώνεται σε όλες τις γυναίκες που πονούν, από κάθε είδους και κάθε έντασης πόνο, μα πιο πολύ στις γυναίκες που αυτή η άνοιξη τις βύθισε στο σκοτάδι με την απώλεια των αγαπημένων τους προσώπων στο τραγικό δυστύχημα. Μακάρι να αντέξουν να απορροφήσουν και αυτό τον πόνο, να βγουν δυνατές, να παλέψουν και για τους γύρω τους. Κι εύχομαι τέλος για κάθε γυναίκα που πονά, να βρεθεί δίπλα της μια ψυχή, σύντροφος-παιδί-φίλη, που θα της πάρει έστω και για λίγο τον πόνο και θα τον πετάξει μακριά ώστε αυτή να ξαποστάσει γαλήνια και να ονειρευτεί. Και θα κλείσω με τους ανέκδοτους στίχους φίλου μου:
Ξάπλωσε πάνω μου γλυκά.
Άκουγα το ρυθμό της καρδιάς της
Ερχόταν με τάξη, σταθερά, χωρίς εκπλήξεις.
Εξήντα φορές το λεπτό.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.