Μια ομάδα επιστημόνων που περιλαμβάνει ιστορικούς, φιλολόγους όσο και προγραμματιστές από διαφορετικά πανεπιστήμια (Ca’ Foscari της Βενετίας, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών) με επικεφαλής τον ελληνικής καταγωγής Yannis Assael και την Thea Sommerschield, κατάφερε σε συνεργασία με την Google και βασιζόμενη στο DeepMind να αναπτύξει ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης για την συμπλήρωση των αρχαίων ελληνικών επιγραφών, καθώς επίσης την προσέγγιση της γεωγραφικής προέλευσης και την χρονολόγησή τους. Το πρόγραμμα αυτό είναι το Ithaca (https://ithaca.deepmind.com). Mία παλαιότερη εκδοχή του ίδιου προγράμματος έφερε το όνομα Pythia.
Οι αρχαίες ελληνικές επιγραφές είναι ένας συνεχώς ανανεωνόμενος θησαυρός γνώσεων και πληροφοριών για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο Πρόκειται για κείμενα, δημόσια και ιδιωτικά, χαραγμένα σε σκληρό υλικό (πέτρα, μέταλλο ή πηλό) που έχουν βρεθεί και συνεχίζουν να έρχονται στο φως σε περιοχές που εκτείνονται από την Μεγάλη Βρετανία ως το Αφγανιστάν και από την Ρουμανία ως το Σουδάν. Αποφάσεις πόλεων, επιστολές βασιλέων και αυτοκρατόρων, αφιερώσεις στους θεούς, επιτάφια κείμενα, μισθώσεις ή πωλήσεις ακινήτων, απολογισμοί και ευρετήρια ιερών, χρησμοί, κατάρες, απελευθερώσεις δούλων είναι μόνο μερικές από τις κατηγορίες αυτών των κειμένων που εμπλουτίζουν διαρκώς τις γνώσεις μας για την πολιτική, την κοινωνία, την οικονομία, τη θρησκεία, τις αντιλήψεις, ακόμη και τα συναισθήματα των αρχαίων Ελλήνων αλλά και άλλων λαών της αρχαιότητας που ήρθαν σε επαφή με τους Έλληνες και εκφράστηκαν στην ελληνική γλώσσα. Ας σημειωθεί εδώ ότι η Επιγραφική θεραπεύεται από το 2004 στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ.
Η μεγαλύτερη δυσκολία στη μελέτη των επιγραφών είναι η αποσπασματικότητα και γενικά η κακή διατήρησή τους, καθώς με την πάροδο των αιώνων πολλά κείμενα έχουν υποστεί καταστροφές και αλλοιώσεις. Η συμπλήρωση και αποκατάσταση είναι μέχρι σήμερα μια χρονοβόρα διαδικασία που προϋποθέτει πολύ καλή γνώση αρχαίων ελληνικών και βασίζεται στην αναζήτηση κειμενικών παράλληλων σε δημοσιευμένες επιγραφές. Η αναζήτηση αυτή έχει διευκολυνθεί τα τελευταία χρόνια χάρη στις ηλεκτρονικές δημοσιεύσεις, στις ψηφιοποιήσεις και στα ψηφιακά αποθετήρια των επιγραφών, συνεχίζει όμως να είναι μια επίπονη διαδικασία με αμφίβολα -ενίοτε- αποτελέσματα.
Εδώ ακριβώς έρχεται να συμβάλλει το Ithaca. Πάνω στη βάση του επιγραφικού κειμένου που σώζεται και αξιοποιώντας τις 80.000 επιγραφές με τις οποίες έχει μέχρι σήμερα τροφοδοτηθεί, το Ithaca συμπληρώνει γράμματα, λέξεις ή φράσεις που δεν σώζονται. Η επιστημονική κοινότητα έχει υποδεχτεί πολύ θετικά το νέο αυτό εργαλείο, οι συμπληρώσεις του οποίου εκτιμάται ότι έχουν ακρίβεια 62%, ενώ η υποβοήθηση του συστήματος από τους ειδικούς επιστήμονες μπορεί να οδηγήσει σε επιτυχία 72% (https://www.nature.com/articles/d41586-022-00641-2?utm_source=Nature+Briefing&utm_campaign=3b524abd63-briefing-dy-20220330&utm_medium=email&utm_term=0_c9dfd39373-3b524abd63-45282330). Υψηλά ποσοστά ακρίβειας εκτιμάται ότι επιτυγχάνονται επίσης στον προσδιορισμό της γεωγραφικής προέλευσης των επιγραφών (για εκείνες τις επιγραφές που έχουν μετακινηθεί) και στην χρονολόγησή τους, η οποία προσκρούει συχνά επίσης σε δυσκολίες.
Για να αξιοποιηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο οι τεράστιες δυνατότητες του Ithaca, το πρόγραμμα θα πρέπει να τροφοδοτηθεί περαιτέρω με το υλικό της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (Thesaurus Linguae Graecae). Στην ακρίβεια της αποκατάστασης των κειμένων θα συνέβαλε επίσης η δυνατότητα προσθήκης στις παραμέτρους της αναζήτησης.
Το πρόγραμμα μπορεί να βελτιωθεί αν:
- παραμετροποιηθεί ο αλγόριθμος ώστε να υπάρξει δυνατότητα «ειδικότερης» αναζήτησης, όπου τα κείμενα στα οποία θα στηρίζεται το σύστημα για να προβεί σε συμπλήρωση θα επιλέγονται από τον ερευνητή με πιο συγκεκριμένους όρους συνάφειας από ό,τι τώρα, και δεν θα συμπληρώνεται το κείμενο-στόχος με βάση όλο το (πολλές φορές) ετερόκλητο επιγραφικό υλικό.
- εμπλουτιστεί το επιγραφικό υλικό και συνδεθεί το σύστημα με όσο το δυνατόν περισσότερες σχετικές βάσεις, όπως το Thesaurus Linguae Graecae.
- προστεθεί μια παράμετρος αναγνώρισης στο σύστημα, την οποία η ήδη υπάρχουσα αρχιτεκτονική του μπορεί να προσφέρει ως προέκταση. Πιο συγκεκριμένα ο αλγόριθμος με συγκεκριμένες τροποποιήσεις μπορεί να αναγνωρίζει αυτόματα το είδος της επιγραφής: αναθηματικές, ψηφίσματα κλπ., και να γίνεται αυτόματη φόρτωση σε βάσεις δεδομένων ανά είδος των νέων επιγραφών (χωρίς καμία παρέμβαση του ερευνητή).
Το πρόγραμμα, το οποίο «εκπαιδεύτηκε» σε ελληνικές επιγραφές, μπορεί όμως να προσαρμοστεί σε οποιαδήποτε αρχαία γλώσσα και γραφή, δεν υποκαθιστά τους ερευνητές, αλλά αντίθετα τους προσφέρει ένα τεχνολογικό εργαλείο που επιταχύνει τη δουλειά τους και επεκτείνει τις δυνατότητές τους, επιτρέποντάς τους να εστιάζουν πλέον όχι στο τί λείπει από το κείμενο αλλά στην κατανόηση και ερμηνεία αυτού που έχει γραφτεί, δηλαδή στην ουσία της δουλειάς τους.
